نقل خاطراتی از دیدار گروه تواشیح ثقلین اهواز با استاد عثمان طه؛ خطاط مشهور قرآن کریم

گروه فعالیتهای قرآنی: استاد حاج مهدی دغاغله، پیشکسوت قرآنی و مسئول گروه تواشیح ثقلین اهواز در گفتگوی تفصیلی با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) ـ منطقه خوزستان ـ به نقل خاطره‌ای از دیدار خود با استاد عثمان طه، خطاط مشهور قرآن کریم در مدینه منوره پرداخت. استاد عثمان طه، خطاط مشهور قرآن کریم به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) ـ منطقه خوزستان ـ استاد مهدی دغاغله در این زمینه گفت: « دیدار با استاد عثمان طه، بسیار صمیمی و در منزل وی همراه با صرف ناهار بود. از نکات برجسته این دیدار می‌توان به آشنایی و تکلم استاد عثمان طه به زبان فارسی اشاره نمود که در لابه لای سخنان خود از ضرب المثلهای فارسی استفاده می‌کرد. وی در این زمینه به ما گفت: من به خط نستعلیق فارسی علاقه زیادی دارم و هنگام تمرین کردن بر نوشته های فارسی، لازم می‌شود که معنای کلمات را بفهمم والاّ هیچ لذتی نمی برم. دیگر اینکه استاد امیر خانی دوست بنده است ومن از ایشان و بعضی از دوستان ضرب المثلهای فارسی زیادی را یاد گرفتم.» وی افزود: « شاید بسیاری از مردم تصور می کنند که عثمان طه پیرمردی کهنسال که مدتها پیش فوت کرده است اما جالب است بدانید که وی نه تنها سن خیلی بالایی ندارد بلکه بسیار صمیمی، سرحال و شوخ طبع است.» استاد دغاغله در ادامه گفتگوی خود با ایکنای خوزستان اعلام کرد که دیدار خود با این استاد برجسته و بین المللی خوشنویسی به صورت گزارش در آورده است که متن این گزارش بدین شرح است: استاد حاج مهدی غاغله در کنار استاد عثمان طه " در مدینه منوره در آپارتمانی در طبقه پنجم زندگی می کرد، درب را خودش شخصاً باز کرد،در سال 1376 در فرودگاه دمشق او را دیده بودم، تغییر چندانی نکرده بود، با تبسم و به زبان فارسی گفت: ( خیلی خوش آمدید!!) با خود فکر کردم همین یک جمله را از فارسی یاد گرفته است. ادامه داد : (حال شما خوب است؟) - خیلی ممنون شما خوبید؟ - الحمدلله زندگی می گذرد !! گفتم : استاد من سرما خوردم ، ببخشید که از نزدیک با شما مصافحه نمی کنم . گفت: شما داروی سرما خوردگی هم مصرف می کنید؟ گفتم : بله گفت: اگر دارو مصرف نکنید هفت روز تمام طول می کشد تا خوب شوید امّا حالا که دارو مصرف می کنید فقط یک هفته طول می کشد!! (از اینجا معلوم شد فردی شوخ طبع وباهوش است). دور تا دور اتاق نشیمن وشاید تمام خانه مزیّن به تابلوهای خطی زیبا بود که همه آیات قرآن ، احادیث وحکمتهای بزرگان بود. لهجه شیرینی داشت وبعضی از افعال را جابجا می گفت. گفتم ما به زبان عربی و به لهجه سوری هم مسلّط هستیم شما آنگونه که راحت هستید صحبت کنید ما مشکلی نداریم . سپس با زبان عربی با وی صحبت کردیم خوشحال شد وگفت: الحمدلله که ارتباط با شما آسانتر شد سپس ادامه داد: آیا همه ایرانیها به این راحتی عربی صحبت می کنند یا فقط قاریان قرآن وگروههای تواشیح با زبان عربی آشنا هستند؟ گفتم : خیلی از ایرانیها به زبان عربی مسلّط هستند ، امّا شما بگوئید فارسی را از کجا یاد گرفته اید؟ گفت: من به خط نستعلیق فارسی علاقه زیادی دارم و هنگام تمرین کردن بر نوشته های فارسی، لازم می شود که معنای کلمات را بفهمم والاّ هیچ لذتی نمی برم. دیگر اینکه استاد امیر خانی دوست بنده است ومن از ایشان و بعضی از دوستان ضرب المثلهای فارسی زیادی را یاد گرفتم.  استاد دغاغله: جالب است بدانید که استاد عثمان طه نه تنها سن خیلی بالایی ندارد بلکه بسیار صمیمی، سرحال و شوخ طبع است - حتماً از گسترش فعالیتهای قرآنی وجایگاه خط حضرتعالی در ایران مطلع هستید واینکه قبلاً برادرِشما (علی طه) به ایران آمده بود ومصحفی با خط خود به رهبر انقلاب هدیه کرده بودند آیا نیامدن شما تاکنون به ایران دلیل خاصی داشته است؟ - گمان کنم علاقه من به ایران وایرانیان و زبان فارسی ، نیازی به توضیح نداشته باشد فارسی سخن گفتنم دلیل واضحی است . من غیر از زبان عربی با دو زبان فارسی وتا حدودی تُرکی آشنا هستم ودلیل آن زیبائی خط این دو است وفکر کنم تا آخر عمر با زبان اردو آشنا نخواهم شد چون خط آنها از نظر من زشت است. سپس به زبان فارسی عبارتهای زیر را گفت : لفظ ، لفظِ عرب است ، لفظ فارسی شکر است ، لفظ تُرکی هنر است . سپس ادامه داد : من حدود 20 سال است که مقیم مدینه منوره هستم ودر چاپخانه بزرگ قرآن کریم در مدینه مشغول به کار می باشم و تعهدات شغلی من بگونه ای است که اولاً در طول سال فقط یک ماه مرخصی دارم که درآن وقت محدود فقط فرصت می کنم وطنم (سوریه) را زیارت کنم و به بستگانم سری بزنم ثانیاً ضمن تعهدات شغلی من این است که به هیچ کشوری سفر نکنم ومن قول می دهم پس از پایان تعهد کاریم حتی بدون دعوت هم به ایران خواهم آمد. نمونه ای از خط عثمان طه - مدت زیادی است که نام شما ملازم قرآن بوده ، شما از چه سِنّی شروع به کتابت قرآن نمودید؟ - بله ، می دانم که خیلی از مردم فکر می کنند عثمان طه چندین سال است که مُرده است ودر این خصوص خاطره ای به ذهنم رسید وآن این است که روزی یک نفر در فرودگاه مرا دید ومشتاقانه احوال پُرسی کرد سپس یکی از دوستانش را دید و او را صدا کرد و گفت : معرفی می کنم ، ایشان استاد عثمان طه نویسنده قرآن است دوستش گفت : شوخی می کنی ، عثمان طه 200 سال است که مُرده است!! بله ، من اوّلین قرآن را در سن 30 سالگی نوشتم وانگیزه ای جز علاقه وخدمت به ساحت قرآن نداشتم و اصلاً پیش بینی نمی کردم که چنین استقبالی از آن شود و چنین جایگاهی پیدا کند مدتی بعد، مرحوم حافظ اسد، رییس جمهور سابق سوریه مرا طلبید و از من قدردانی نمود. من هم یک قرآن نوشتم وبه ایشان هدیه نمودم. خاطره دیگری تعریف کنم : قبل ا زاینکه کشورعربستان از من بخواهد که به اینجا بیایم ، قرآنی نوشته بودم و یکی از دوستانم با اصرار ، اصل قرآن را از من گرفت و بدون اذن از بنده ، آن را به کشور عربستان با قیمت سه میلیون ریال سعودی فروخت و در چاپخانه آنها بدون درج اسم بنده به عنوان خطاط ، به چاپ رسید من بعد از اینکه قرآن را دیدم بسیار ناراحت شدم ونامه ای به ملک فهد، پادشاه سابق عربستان نوشتم و مسأله قرآن را توضیح دادم وذکر کردم که مسلّم ترین حق بنده این است که حد اقل اسمم در قرآن به عنوان خطاط درج شود و بعد از مدتی متوجه شدم که نامه من واقعاً به دست ایشان رسیده بود و ایشان هم دستور دادند که مصاحف نباید توزیع شوند ومصاحف توزیع شده نیز جمع آوری شوند و قرآن مجدداً با ذکر اسم خطاط چاپ شود.  استاد عثمان طه: استاد امیر خانی دوست بنده است و من از ایشان و بعضی از دوستان ضرب المثلهای فارسی زیادی را یاد گرفتم - آیا شما برای نوشتن قرآن الگوی خاصی داشتید؟ - بله ، من رسم الخط عثمانی را از روی یک قرآن قدیمی مصری که در زمان ملک فاروق نوشته شده بود ، نوشتم . امّا اینکه آخر آیه در آخر صفحه نوشته می شود ، این را از یک قرآن تُرکی یاد گرفتم. - برای نوشتن یک قرآن به چه مدتی از زمان نیازمندید؟ نمونه ای از خط عثمان طه - حدود دوسال ونیم بطول می انجامد ومن نهایت دقّت را در نوشتن ، مدنظر قرار می دهم وهمواره با حوصله واشتیاق می نویسم و در نوشتن هیچگاه عجله نمی کنم. - ابعاد قرآنی که می نویسید ، به اندازه همین ابعاد قرآن چاپ شده است؟ - خیر ، من قرآن را در ابعاد cm 70*100 می نویسم ، سپس هنگام چاپ کوچک می شود ودلیل آن هم واضح است . شما اگر نوشته ای را ریز بنویسید ، وقتی آن را بزگ کنید عیبهای زیادی درآن مشاهده می کنید امّا اگر آن را بزرگ بنویسید سپس کوچکش کنید ، دقت کار بسیار بالا می رود. نمی خواهم از خودم تعریف کنم ولی تا کنون پیش نیامده است که بعد از تمام کردن صفحه ای کسی بتواند کوچکترین اشکال از آن بگیرد. - شما برای نوشتن از قلم و کاغذ خاصی استفاده می کنید؟ بله ، از بهترین نوع کاغذ روسی استفاده می کنم وبا قلم فلزی مخصوص می نویسم. - نسخه های قرآن کریم که هم اکنون در مسجد النبی (ص) وجود دارد با خط معروف ومتداول شما کمی فرق دارد ، این قرآن جدید است؟ - بله ، این قرآن را اخیراً تمام کردم و به چاپ رسید واز نظر من نسبت به قرآن قدیم از دقت بالائی برخوردار است و به نظرم حرفه ای تر است و از حیث قواعد خط اندکی فرق دارد . البته بعد از انتشار این قرآن ، اعتراضات حفاظ قرآن برانگیخته شد مبنی بر اینکه این خط با قبلی فرق دارد وما را به اشتباه می اندازد . من هم گفتم قرآن قبلی برای شماست وحفاّظ جدید از قرآن جدید حفظ می کنند. - شما بجز روایت حفص از عاصم ، روایتهای دیگر را هم نوشتید؟ - بله ، من روایت قالون از نافع و روایت ورش از نافع را برای کشورهای شمال آفریقا نوشتم ونیز روایت دوری را برای اهل سودان وشما می توانید این مصاحف را از فروشگاه چاپخانه مدینه تهیه کنید چون نزد من فقط روایت حفص از عاصم (جدید) است که به شما هدیه می کنم. توضیح استاد دغاغله: ( استاد عثمان طه قرآن حفص از عاصم (جدید) را به تک تک افراد گروه تواشیح ثقلین هدیه نمود وبا خط خود در اول قرآن کلمه اهدا را نوشت وامضاء نمود ما نیز علاوه بر انواع شیرینی وتنقلات وپسته ایرانی که از قبل تدارک دیده بودیم ، سی دی های تواشیح وقرائت قرآن خود را به ایشان اهدا نمودیم وچند روز بعد قرآنهای ورش وقالون والدوری را از چاپخانه تهیه کردیم.) - آیا شما تا کنون به رسم الخط املائی هم قرآن را نوشتید؟ - خیر، من فقط به رسم الخط عثمانی می نویسم البته برای نمونه و مقایسه دو رسم الخط با یکدیگر فقط چند آیه اوّل سوره مبارکه مؤمنون را نوشتم . نمونه ای از خط عثمان طه - آیا شما به توقیفی بودن رسم الخط عثمانی معتقد هستید؟ - من با این مخالفم که قرآن بصورت رسمی با رسم الخط املائی(معاصر) چاپ شود چون رسم الخط املائی همواره به مرور زمان تغییر می کند ویا به عبارتی تکامل می یابد ونمی توان قرآن را با خط متغیّر نوشت . امّا رسم الخط عثمانی ، در صدر اسلام توسط اصحاب پیامبر(ص) نوشته شد وحتی غلطهای املائی آن برای ما باید ارزش باشد وهنر آن است که از این رسم الخط محافظت شود نه اینکه آن را تغییر داد. من با نوشتن قرآن به رسم الخط املائی برای مدارس وبه قصد آموزش موافقم گرچه دوست دارم حتی در مدارس هم از همان ابتدا رسم الخط عثمانی را آموزش دهند . البته شما از کلمه (توقیف) سؤال کردید با این تفاصیل نظر من به توقیفی بودن رسم الخط عثمانی نزدیکتر است!!. - در خط شما وجود حرکات کوتاه (فتحه ، کسره ،ضمه) قبل از حروف مدی چه ضرورتی دارد؟ مثلاً در کلمه (کِتَاب) اگرفتحه قبل از الف را درج نمی کردید چه اتفاقی می افتاد؟ آیا زائد نیست؟ - من خبر دارم که در ایران بیشتر این سؤال مطرح است و نیز خبر دارم که قرآنی بدون این حرکاتی که اشاره کردید ، چاپ شده ونسخه ای از آن نزد بنده است. حرف شما منطقی وصحیح است امّا شما می توانید با یک نگاه به صفحه قرآنی که بدون حرکات مذکور چاپ شده است ، متوجه شوید که زیبائی وابهّت خودش را از دست داده و همچون گنجشکی می ماند که پرهای آن کنده شده است . - آیا شما بر تهذیب دور صفحات ، رنگ زمینه قرآن ، دور شماره آیات و.. نظارت دارید؟ - خوشبختانه تمام این هنر زیبا را پسرم احمد با مشورت خودم انجام می دهد. ایشان لیسانس هنرهای زیبا وگرافیک دارد و در کارش بسیار وارد است . - آیا با دیگر خطاطان معروف ارتباطی دارید؟  استاد عثمان طه: من با دست راست می نویسم ومعتقد هستم کسی که با دست چپ می نویسد سر قلم ونوشته خود را خوب نمی بیند بنابر این ، به دقت دست راست نخواهد بود . یکی از بچه هایم در کودکی با دست چپ می نوشت واورا مجبور کردم که با راست بنویسد والآن تمام کارهایش رابا چپ انجام می دهد جز نوشتن را - بله ، اغلب ، دوستان من هستند . من در سال 1973 نزد خطاط بزرگ تُرکیه استاد حامد الآمدی امتحان دادم وایشان با خط خودشان گواهینامه ام را نوشتند . من استاد امیرخانی ، خطاط ایران را می شناسم و با ایشان ارتباط دارم . همچنین استاد هاشم البغدادی خطاط مشهور عراقی دوست بنده است . اتفاقاً روزی هاشم قرآنی نوشت وآن را جهت چاپ به آلمان بُرد . درآلمان به ذهنش آمد که الفاظ جلاله (الله) با رنگ قرمز چاپ شود وچون آلمانها از فرق بین حرکات کوتاه آگاهی نداشتند ، یک کلمه را از الفاظ جلاله الگو ونمونه گرفتند که مفتوح بود به این ترتیب کلیّه اسماء جلاله در قرآن هاشم، مفتوح شد وهاشم خوشحال همراه با چندین کارتون قرآن برگشت وخوشبختانه هنگام برگشت ، نزد بنده آمد ویک نسخه چاپی از قرآنش را به من هدیه کرد وگفت اوّلین هدیه را به تو می دهم . در همان جا متوجه اشکال آن شدم وگفتم اگر به این شکل توزیع می شد هیچکس چاپخانه را مقصر نمی دانست وبرای تو مشکل بزرگی ایجاد می شد. - شما به جز خط نسخ وثلث با خط دیگری هم آشنائی دارید ؟ - من با همه خطها آشنائی دارم وهمه آنها را می نویسم ولی اعتقاد دارم هر خطاطی ، خطی را بهتر از سایر خطوط می نویسد و تخصص من بیشتر خط نسخ است وامیرخانی در نستعلیق ماهر است البته یک نکته ای در مورد عدم رعایت نکات املائی در خط ایرانی عرض کنم وآن در نوشتن بعضی از کلمات است مثلاً نوشتن (اللهم صلعلی محمد وآل محمد) نباید(صلعلی) روی هم باشد چرا که کاملاً غلط است وهیچ توجیهی ندارد وصحیح آن (صلّ علی) است. - ما شنیده بودیم که شما با دست چپ می نویسید آیا صحت دارد؟ نسخه قدیمی قرآن با خط عثمان طه - خیر ، من با دست راست می نویسم ومعتقد هستم کسی که با دست چپ می نویسد سر قلم ونوشته خود را خوب نمی بیند بنابر این ، به دقت دست راست نخواهد بود . یکی از بچه هایم در کودکی با دست چپ می نوشت واورا مجبور کردم که با راست بنویسد والآن تمام کارهایش رابا چپ انجام می دهد جز نوشتن را . - اگر خاطراتی دارید بفرمائید. -بزرگترین خط من از حیث حجم زمانی بود که دولت لبنان از من خواست بر روی دیوارهای داخلی وخارجی مسجد الحریری در بیروت آیاتی از قرآن را بنویسم من در آنجا به متراژ 800 متر با خط ثلث آیات قرآن را نوشتم و از کارهای ماندگار بنده است . جدیدترین نسخه قرآن با خط عثمان طه یک خاطره دیگر: در نمایشگاه قرآن کریم که چند سال پیش در تهران برگزار شده بود وخط بنده هم به نمایش گذاشته شده بود ، مسؤل غرفه که اهل سوریه بود ، برایم تعریف می کرد که مردم ایران خیلی شما را دوست دارند . چون خیلی از مردم مرا به جای شما اشتباه گرفتند وتصور کردند که عثمان طه من هستم ومرا می بوسیدند وعکس می گرفتند . یک خاطره دیگر: اسم (عثمان طه) در سودان خیلی متداول است واز قضا من قرآنی را به روایت دوری برای آنها نوشته بودم وبعد از مدتی عده ای از مسؤلین آنها به دیدن من در مدینه آمدند وقتی مرا دیدند با تعجب گفتند : شما چرا سفیدی؟!! توضیح استاد دغاغله: ( بعد از این صحبتها آقای قاسم مقدمی از اعضای گروه تواشیح ثقلین تلاوت قرآن زیبائی ارائه داد واستاد عثمان طه وفرزندش احمد شدیداً متأثر شدند وبعد از آن تواشیح زیبائی در مدح اهل البیت علیهم السلام اجرا نمودیم که کل برنامه توسط فرزندش احمد فیلمبرداری شد. بعد از لحظاتی استاد عثمان گفت : که خانواده ام در خواست کردند تا دوباره بخوانید چون خیلی متأثر شدند ما نیز برنامه دیگری اجرا نمودیم که از اوّلی زیباتر بود. ) سپس استاد عثمان گفت : اولین بار است که یک ایرانی سؤالهای تخصصی از من می کند . مگر شما در زمینه رسم الخط سررشته ای دارید؟ گفتم: رساله دوره کارشناسی ارشد بنده در مورد " مقایسه رسم الخط عثمانی ورسم الخط املائی" بود. - رساله را به زبان عربی نوشتید یا فارسی؟  بعضی از ضرب المثلهائی که استاد عثمان طه به زبان فارسی در طول صحبتها عنوان کردند: "بار کج به مقصد نمی رسد" ، " آنچه که عیان است چه حاجت به بیان است" ، " دروغگو حافظه ندارد" ، " زبان پاسبان سر است ". - چون رشته تحصیلات بنده زبان وادبیات عرب است به زبان عربی نوشتم. - آن را به صورت کتاب چاپ کردید؟ - هنوز نه ، ولی در آینده چاپ خواهد شد ، ان شاءالله - من با خط خودم عنوان آن را برای شما می نویسم. - سپاسگذارم استاد ، واین برای بنده افتخار است . سپس با خط خود عنوان کتاب را با خط ثلث نوشتند. توضیح استاد دغاغله: بعضی از ضرب المثلهائی که استاد عثمان طه به زبان فارسی در طول صحبتها عنوان کردند: احمد فرزند عثمان طه تذهیب کار "بار کج به مقصد نمی رسد" ، " آنچه که عیان است چه حاجت به بیان است" ، " دروغگو حافظه ندارد" ، " زبان پاسبان سر است ". سپس به زبان فارسی این جمله را گفت: (من اگر در ایران بودم زبانم بهتر می شد). گفتم : یکی از منابع رساله ام کتاب دکتر محمد التونجی است سپس استاد عثمان گفت : محمد التونجی از دوستان بسیار نزدیک بنده است وایشان از عوامل مؤثر در یادگیری زبان فارسی بنده است چون دکتر تونجی تحصیلاتش را در دانشگاه تهران به پایان رسانده وهم اکنون رئیس دانشکده زبان فارسی در دمشق است. گفتم : عنوان کتاب قبلی من که در خصوص کاربرد مقامهای موسیقی عربی در تواشیح وقرائت قرآن است ، توسط استاد زهیر المنینی (اهل دمشق)نوشته شده است ، ایشان را هم می شناسید؟ - بله خدایش رحمت کند. اولین اثر استاد عثمان طه در سال چهارم دبستان استاد عثمان طه دفتر دوران ابتدائی خودش را آورد وگفت این خطّ دوران ابتدائی من است (کلاس چهارم ابتدائی) منبع: ایکنا